معابد بابلی در حدود دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به عملیات بانکی محدودی مشغول بوده‌اند. سازمان های برادران مروا شواز نیپ‌پور و بانک «اجی بی» از نخستین بانکهایی هستند که در امپراطوری هخامنشی تأسیس شده بودند. بر اساس متون تاریخی مربوط به این دوران روشن است که در بابل، در زمان داریوش اول هخامنشی، «اجی بی» بانک معتبری بوده است. در قانون مشهور حمورایی، نیز که به ۱۹۳۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد مواردی درباره سپرده‌ها و چگونگی وامهای مختلف وجود دارد و در آن مقرراتی درباره حق‌العمل کاری پیش‌بینی شده است. متصدیان معابد مزبور طلا و نقره و سایر اشیاء گرانبها را که به امانت به منظور حفاظت و نگهداری به آنها سپرده می‌شد، در مقابل وثیقه اموال غیرمنقول، قرض می‌دادند. نرخ بهره این قرضه‌ها طبق مقررات زمان ۲۰% بوده است که صورت طلا و نقره پرداخت می‌شد. فنقیها نیز که به کار تجارت و دریانوردی مشغول بودند بخاطر داشتن روابط تجاری با امپراطوری ایران به تدریج اصول بانکداری را فرا گرفتند و آن را به یونانی‌ها آموختند و بدین سان بانکداری در یونان هم رواج یافت. با وضع قوانین بازرگانی و حمایتهای خاص از سیستم بانکی عملیات بانکها در رم توسعه بیشتری یافت. با تصرف تدریجی کشورهای اطراف دریای مدیترانه در حدود قرن سوم و دوم قبل از میلاد مسیح توسط حکومت رم و برقراری رژیم قانون، در سراسر امپراطوری شرایط پیشرفت تجارت و مؤسسات مالی به تعداد قابل ملاحظه‌ای تسهیل گردید و عملیات بانکی توسعه بیشتری پیدا کرد، بطوری که عملیات بانکداری رم قدیم از بیشتر جهات شبیه عملیات بانکی کنونی است و عملیاتی همچون افتتاح حساب جاری مدت‌دار و پرداخت بهره به سپرده‌های مدت‌دار، صدور پروانه تجاری، عملیات بین بانکی، رهن و حتی صدور اعتبارنامه تجاری رونق گرفت. از حدود قرن ششم قبل از میلاد جریان عمیلات بانک در چین نیز رونق داشته و با ایجاد وسایل اعتباری نقل و انتقال وجوه و صدور گواهی سپرده به نفع افراد، سهم به سزایی در تکامل بانکداری داشته‌اند. اختراع کاغذ در قرن دوم میلادی در این سرزمین از نقطه نظر بانکداری دارای ارزش فراوان است. چندین دهه است که کشورهای قاره‌های اروپا، آمریکا و آسیای شرقی و حتی بعضی از کشورهای آفریقایی و کشورهای حوزه خلیج فارس، سیستم بانکی خود را مجهز به تشکیلات الکترونیکی نموده‌اند و با پیشرفت و تغییرات روز این امکانات حرکت می‌نمایند به شکلی که کشور ایران تا چندی پیش، تجهیزات الکترونیکی خود را از کشورهای حوزه خلیج فارس خریداری می‌نمود. البته باید گفت کشور ما نیز در صنعت بانکداری الکترونیکی حدود یک دهه است که حرکتهایی داشته ولی این حرکتها در بسیاری از مقاطع لاک‌پشتی و یا خوش‌بینانه آن حرکت یک لنگه پا بوده و تغییرات و تجهیزات ایجاد شده با ساختار آن همخوانی نداشته است. برای بحث پیرامون این موضوع بهتر است از ابتدا به عوامل عقب ماندگی صنعت الکترونیک در کشور پرداخته تا در آخر به نحوه ایجاد این صنعت مفید با سرعت بیشتر در کشور برسیم (محمودی، ۱۳۹۰).
۲-۴- سیر تکامل بانکداری در جهان
پس از پایان گرفتن دوران اقتصاد پایاپای، پول نقش کالای واسطه را پیدا کرد و از آن پس تجارت از سطح معاملات محلی فرا رفت و سرزمینهای وسیع‌تری را پوشش داد. ارتقای داد و ستد به منطقه و سپس به سرزمینهای گوناگون، پولهای گوناگون را در تبادلات بازرگانی سبب شد و به تدریج تبدیل پولهای گوناگون در کار تجارت رواج یافت و در مراکز عمده تجارت در دنیای قدیم صرافی‌ها که مرکز مبادله پول بودند به وجود آمد و به مرور زمان حرفه اختصاصی بعضی از تجار، تبدیل و معامله پول شد و صنف جدیدی به نام صراف بر صنف‌های دیگر افزوده شد. نخستین کشورهایی که حرفه صرافی در آنها به وجود آمد کشورهایی بودند که مرکز تبادلات تجاری جهان قدیم محسوب می‌شدند. بنا بر قوانین حمورابی امپراتوری بابل نخستین کشوری است که در آن صرافی وجود داشت، زیرا این کشور در منطقه بین‌النهرین و بر سر راه های بازرگانی جهان قدیم قرار داشت و مرکز تبادلات شرق و غرب بود صرافی در بابل بر عهده یهودیان بود که بخت‌النصر آنها را از وطنشان به بین‌النهرین آورده بود این حرفه از بابل به دیگر کشورهای متمدن آن زمان همچون ایران، یونان و روم منتقل شد. پس از دوران باستان، به مرور زمان مراکز تجاری جهان دچار تغییراتی شد وبا سقوط امپراتوری روم، شهرهای ساحل شمالی مدیترانه چون ژن، ونیز، فلورانس، به مراکز عمده بازرگانی تبدیل و مراکز صرافی نیز به این مناطق منتقل شدند. اما پایان قرون وسطی که سقوط قسطنطنیه و بسته شدن راه تجارت قدیم را در پی داشت از رونق تجارت و صرافی، در شهرهای شمال مدیترانه، کاست. انقلاب صنعتی در اروپا، کشف آمریکا، کشف راه های جدید بازرگانی با دور زدن دماغه امید نیک، برای رسیدن به شرق، اقتصاد کشورهای اروپایی را رونق بخشید و مراکز عمده بازرگانی به کشورهای ساحل اقیانوس اطلس، چون پرتغال، اسپانیا، انگلیس و… منتقل شد (محبوبی، ۱۳۹۲). با آغاز سبز فایل صنعتی که استعمار را به همراه داشت، رقم مبادلات در مقایسه با گذشته، رشد وصف‌ناپذیری یافت که به طور طبیعی در نتیجه افزایش حجم تبدیل و صرف پول بود و این همه سبب شد تا صرافی‌ها توان پاسخگویی معاملات تجاری و رقم بالای معاملات پولی را نداشته باشند، از این رو، به تدریج از درون صرافی‌ها، نهادهای تازه‌ای سر برآورد که ظرفیت و کارایی بسیاری داشتند و جانشین صرافی‌ها شدن
د و با نا
م بانک، مبادلات مالی و پولی را بر عهده گرفتند (ربیعی ۱۳۹۲).
۲-۵- سیر تکامل بانکداری در ایران
در سابق عملیات نقل و انتقال پول، ضرب سکه تغییر و تبدیل انواع پول به وسیله صرافها صورت می‌گرفت و در واقع نظام صرافی، نظام قدیم بانکداری ایران را تشکیل می‌داده است. عملیات پولی و بانکی توسط صرافان ایرانی در سطح کشور و کشورهای خارج از ایران به ویژه کشورهای همجوار انجام می‌شد. روش کار صرافان، صدور حواله، به جریان انداختن «بیجک» به عنوان وسیله پرداخت، تنزیل و خرید و فروش برات‌های داخلی و خارجی و اعطای اعتبارات بود. از اواخر قرن نوزدهم هجری به بعد به تدریج از تعداد صرافان کاسته شد و فکر ایجاد بانک به روش جدید مطرح گردید. در آن موقع بانک جدید شرق که یک مؤسسه انگلیسی بود و مرکز فعالیت آن در لندن و هندوستان قرار داشت. بدون اخذ مجوز از دولت وقت ایران در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی اقدام به تأسیس چند شعبه در چندین شهر ایران (تهران، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، بوشهر، رشت) نمود. پس از تأسیس بانک شاهنشاهی در سال ۱۲۶۹ امتیاز تأسیس بانک جدیدیی به نام بانک استقراضی ایران به یکی از اتباع روسیه به نام ژاک پولیاکوف داده شد مدت امتیاز بانک ۷۵ سال بود. در سال ۱۳۰۴ بانک سپه با مبلغی سرمایه که از محل صندوق بازنشستگی درجه‌داران ارتش تأمین شده بود، تأسیس گردید (ختایی و یوسفی حاجی‌آباد، ۱۳۸۸).
بعد از تصویب قانون جدید مجلس در مورد بانکهای تخصصی مبنی بر این امر که بانکهای تخصصی باید منابع مورد نیاز خود را تأمین نمایند. بانک کشاورزی سیاست جدیدی را در پیش گرفته است. سیاست جدید الزاماتی داشته و هنجارهای جدیدی را می‌طلبید. باید اذعان داشت که هنجار بانک کشاورزی از ابتدای تأسیس تا اواخر سال ۱۳۶۹ «طرح مداری» بوده است. اما بعد از سال ۱۳۷۰ این هنجار به «منابع مداری» و «سپرده مداری» و به تبع آن «مشتری مداری» تغییر نام پیدا کرد. تجهیز منابع و لزوم خود اتکایی نگرش همه جانبه و جدیدی را می‌طلبید که لازم بود تا با یک عزم همگانی و طراحی درست و با ایجاد موجهای پی در پی آموزشی و تبلیغی آنرا پیگیری کرد. باید به بازاریابی روی آورد و به سراغ مشتریان رفت. به خصوص کسانی که از برکت دریافت وام و تسهیلات از بانک به وضعیت مالی خوبی دست یافته‌اند. باید با برقراری ارتباط دو سویه با مشتریان و مردم منطقه تحت پوشش بانک «تجهیز منابع» و بانک را به خود اتکایی رساند (محبوبی، ۱۳۹۱).
با توجه به موارد فوق نقش شعب در بازاریابی بانکی را باید با دقت بیشتری مورد تأمل قرار داد. رئیس هر شعبه با توجه به شرایط خاص اقتصادی، اجتماعی هر منطقه و حوزه عمل خود باید بتواند طرح بازاریابی بانکی را برای خود طراحی کند و در چارچوب آن در جهت تجهیز منابع و خدمت‌رسانی گام بردارد. موارد فوق همگی حاکی از آن است که نظام بانکی در طی دهه هفتاد از چند استراتژی توأماً استفاده کرده است. این استراتژیها عبارتند از؛
استراتژی گسترش مکان یا مکان‌یابی جدید؛
استراتژی تبلیغات پیشبردی؛
استراتژی تنوع خدمات.
استراتژی گسترش مکان: یا استراتژی جانمایی که در این استراتژی شعب بانک بطور عمده در مناطق شهری و به ویژه در نقاطی تأسیس می‌شوند که منابع پولی در آنجا متمرکز باشند. مانند شعبه بازار و تمامی شعب جدید در مراکز پولی و مالی شهرهای بزرگ.
استراتژی تبلیغات پیشبردی: معرفی بانکها به عنوان رکنی تمام عیار که امور اعتبارات در بخش اقتصاد و عملیات تجاری را تواماً انجام می‌دهد.
استراتژی تنوع خدمات: تلاش در جهت عرضه خدمات نوین بانکی منطبق با نیاز مشتریان نظیر حساب آتیه، طرح ایران و….
در آغاز دهه هشتاد شمسی و پس از اتخاذ استراتژیهای گسترش مکان، تبلیغات پیشبردی و تنوع خدمات لازم بود تا مأموریت بانکها از طریق راهبردهای دیگری محقق شود. بر این اساس استراتژیهای جدیدی پس از برگزاری جلسات، سمینارها و همایشهای متعدد در جمع مدیران ستادی و عملیاتی، کارکنان و کارشناسان با اتخاذ رویکرد پائین به بالا تدوین شد. برخی از این استراتژیها عبارتند از:
ارزش آفرینی برای مشتریان داخلی در تعامل با ارزش آفرینی برای مشتریان و سهامداران؛
افزایش سهم اخذ شده از مشتری به جای سهم از بازار؛
استانداردگرایی و توجه به کیفیت خدمات و مدیریت هزینه؛
جایگزین کردن تیمها به جای سلسله مراتب سازمانی و افزایش اختیار و مسئولیت تیمها؛
تحول در آموزش و ساختار آموزشی نظام بانکی؛
نظام بانکی به عنوان یک سازمان یادگیرنده؛
