آماری مورد استفاده پرداخته خواهد شد تا بتوان با ساختاری مناسب، گردآوری و تحلیل داده ها را تحلیل نمود.
۳-۲- روش پژوهش
روش انجام این پژوهش از نظر ماهیت و اهداف به صورت کاربردی و از نظر شیوه انجام پژوهش به صورت تحلیلی – پیمایشی میباشد. هدف پژوهش های کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر، پژوهش های کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت میشود. پژوهش کاربردی در جستجوی یک هدف علمی است و تأکید آن بر تأمین سعادت و رفاه توده مردم و بهبود محصول یا فرایند آزمون مفاهیم نظری در موقعیتهای مسائل واقعی است (خاکی، ۱۳۸۴) و از آنجایی که در این پژوهش در یک سازمان واقعی، عینی و زنده (پویا) صورت گرفته است و از نتایج آن میتوان به طور عملی استفاده کرد، یک پژوهش کاربردی میباشد.
از سوی دیگر، روش پژوهش از لحاظ نحوه گردآوری داده ها نیز به انواع ذیل طبقهبندی میشوند:
پژوهش های توصیفی که شامل؛ پژوهش های پیمایشی، تحلیلی، همبستگی و موردی و… میباشد.
پژوهش های آزمایشی
دراغلب پژوهش های علوم انسانی از روش توصیفی استفاده میشود. پژوهش های توصیفی شامل مجموعهای از روش هایی است که هدف آنها توصیف کردن مورد بررسی است. با اجرای این پژوهش های میتوان شرایط موجود را بیشتر شناخت و از آن در فرایند تصمیمگیری استفاده نمود.
مطالعه توصیفی برای تعیین و توصیف ویژگیهای متغیرهای یک موقعیت صورت میگیرد. از اینرو هدف هر مطالعه توصیفی عبارت است از تشریح جنبههایی از پدیده مورد نظر پژوهشگر و با دیدگاهی فردی، سازمانی، صنعتی و نظایر آن (سرمد و همکاران، ۱۳۸۰). در پژوهش توصیفی میتوان جامعه مورد مطالعه را از طریق پیمایش تحت بررسی و آزمون قرار داد. پیمایش عبارت است از گردآوری اطلاعات است که با طرح و نقشه به عنوان راهنمای عملی توصیف و پیشبینی و یا به منظور تحلیل روابط برخی متغیرها، صورت میگیرد. پیمایش توصیفی، به توصیف پدیدهای خاص در محیطی معین میپردازد، برای آزمون نظریه ها و یا پاسخگویی به پرسشهای پژوهشی به کار میرود و شامل توصیف، نتیجهگیری و تحلیل است (آذر، ۱۳۷۳). بنابراین با توجه به مطالب مذکور، میتوان گفت که این پژوهش، یک پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی- تحلیلی میباشد.
در این پژوهش از متغیر مستقل و وابسته استفاده نمیشود بلکه هدف آن است تا مدلی تلفیقی برای انتخاب استراتژی مدیریت دانش طراحی و مورد استفاده قرار گیرد از همین رو (استراتژی مدیریت دانش) و شاخصهای مرتبط با آن تنها متغیر پژوهش خواهد بود.
داده های این پژوهش با بهره گرفتن از پرسشنامه پژوهشگر ساخته گردآوری خواهد شد. در ابتدا باید کلیه شاخصهای مرتبط با انتخاب استراتژی مدیریت دانش از پیشینه پژوهش استخراج گردد و سپس با بهره گرفتن از پرسشنامه طراحی شده مقایسه زوجی مبتنی بر تلفیق دو تکنیک ANP و DEMATEL، داده ها گردآوری و تحلیل گردد. سه پرسشنامه اصلی در این پژوهش استفاده خواهد شد. پرسشنامه اول با توجه به پیشینه پژوهش، شاخصهای انتخاب استراتژی مدیریت دانش میباشند که با بهره گرفتن از پرسشنامه سنجش اهمیت و سنجش آلفای کرونباخ مورد تائید قرار خواهند گرفت. پرسشنامه دوم پژوهش شامل استراتژیهای مدیریت دانش، هم بر اساس پیشینه پژوهش و هم بر اساس مصاحبه با خبرگان سازمان میباشد و به این دلیل که به صورت زوجی سنجیده میشوند و فقط استراتژیهای سازمان را شامل میشود، نیازی به تائید روایی و پایایی ندارد. پرسشنامه سوم نیز برای سنجش اثرات معیارهای انتخاب استراتژیهای مدیریت دانش بر یکدیگر طراحی شده است.
دلیل اصلی استفاده از این مدل تلفیقی، نوآوری آن در حوزه مدیریت دانش در سازمان های ایرانی است. پیش از این، تکنیکهای تصمیمگیری به صورت منفرد، تا حد زیادی در تمامی جنبههای سازمانی مورد استفاده قرار گرفتهاند اما این شیوه برای اولین بار در سازمان های ایرانی مورد استفاده قرار خواهد گرفت و و در صورت کاربردی بودن، سایر سازمانها نیز از
آن بهرهمند خواهند شد. از سوی دیگر، هریک از تکنیکهای تصمیمگیری دارای محدودیتهایی است. به عنوان مثال تکنیک ANP روابط بین شاخصها را در نظر میگیرد اما روابط علت و معلولی را در نظر نمیگیرد. به عبارت دیگر، روابط به صورت یک طرفه در نظر گرفته میشود. این تکنیک در تلفیق با مدل DEMATEL میتواند این جنبههای مبهم را نیز پوشش دهد به همین جهت تلفیق این مدله در این پژوهش مورد استفاده خواهد بود.
۳-۳- فرایند پژوهش
۳-۳-۱- شناسایی اهداف، معیارها و استراتژیهای مدیریت دانش
بر اساس مقاله (Wu, 2008)، اهداف و معیارهای پژوهش انتخاب گردید و برای استراتژی مدیریت دانش نیز از مدل ۴ گانه SECI استفاده خواهد شد. مدل سلسله مراتبی پژوهش به صورت شکل زیر است. همانگونه که مشاهده میشود، سه هدف اصلی، ۶ معیار و چهار استراتژی در این پژوهش مورد بررسی قرار میگیرد.
۳-۳-۲- گردآوری داده‌‌های پژوهش
گردآوری داده های پژوهش در دو مرحله انجام خواهد شد. در مرحله اول باید پرسشنامه اولیه به صورت محدود در جامعه توزیع و پس از تائید روایی و پایایی آن و نیز شناخت اثرگذاری معیارها، پرسشنامه نهایی که به صورت مقایسات زوجی طراحی شده است، توزیع میگردد.
۳-۴- جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این پژوهش را کلیه مدیران و کارکنان شهرداری تهران تشکیل میدهند. در سه سال اخیر، این سازمان تلاش زیادی داشته است تا با اس
ت
فاده از الگوبرداری از شهرداریهای موفق در سایر نقاط جهان، خدمات خود را ارتقا دهد اما همواره از نبود استراتژی مشخص برای مدیریت دانش خود به عنوان مانعی در این الگوبرداری یاد کرده است و به همین دلیل برای بهبود جایگاه این سازمان، این پژوهش در این سازمان انجام خواهد گرفت. با توجه به اینکه حجم جامعه آماری، مشخص و قابل شمارش میباشد،
بدین منظور پرسشنامه پژوهش به صورت تصادفی بین حداقل ۳۰ نفر از مدیران و کارکنان شهرداری تهران توزیع میگردد. لازم به ذکر است که این نمونه فقط برای تائید معیارها میباشد و برای پر کردن پرسشنامه ANP و DEMATEL که مرتبط با استراتژی سازمان است، فقط مدیران ارشد سازمان میتوانند پاسخگو باشند که در این زمینه از سرشماری مدیران ارشد استفاده میگردد.
۳-۵- تائید ابزار پژوهش
اگر ابزار اندازه گیری دو یا چند بار استفاده شود و به یک نتیجه واحد برسد، گفته میشود که ابزار دارای اعتبار یا پایایی است. آنچه که در اینجا مورد علاقه ما است، درجه دقت اندازه گیری است و میخواهیم بدانیم اگر فردی را دوباره با روش مورد نظر بسنجیم، نتایجی که به دست میآید با چه دقتی تکرار میشود. برای تعیین ضریب پایایی ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی وجود دارد که از جمله میتوان به روش موازی، روش دو نیمه کردن، روش کودر ریچادسون و روش آلفای کرونباخ اشاره کرد. روش آلفای کرونباخ برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله های پرسشنامه هایی است که خصیصههای مختلف را اندازه گیری میکنند. در این گونه ابزار پاسخ میتواند به خود مقدار عددی بگیرد. برای محاسبه آلفای کرونباخ از فرمول ذیل استفاده میکنیم.
: نشان دهنده مجموع واریانس هر زیر مجموعه.
j: تعداد زیر مجموعه میباشد.
هر چه مقدار ضریب به دست آمده به ۱۰۰% نزدیکتر باشد، بیانگر قابلیت اعتماد (پایایی) بیشتر پرسشنامه است.
۳-۶- روشها و تکنیکهای تحلیل داده ها
در این پژوهش از تکنیک فرایند تحلیل شبکهای در تلفیق با تکنیک DEMATEL نیز استفاده خواهد شد که در ادامه، این روشها توضیح داده خواهد شد.
۳-۶-۱- معرفی تکنیکANP52
فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) توسط ساعتی در سال ۱۹۷۱ توسعه داده شد و هدفش ایجاد ساختار در تصمیمگیری که تحت تاثیر چندین عامل مستقل هستند بود (Saaty, 1980). یک مساله پیچیده را میتوان به چندین مسئله فرعی بصورت سطوح زنجیره‌ای یا سلسله مراتبی تجزیه نمود که هر سطح نشان دهنده مجموعهای از معیارها یا نسبت‌های مرتبط با هر مسئله فرعی است. سطح بالای زنجیره، آرمان مسئله است و سطوح میانی بیانگر عوامل مرتبط به سطوح پایین‌تر هستند. سطح آخر شامل گزینه‌ها یا فعالیت‌هایی است که برای دسترسی به آرمان بایستی در نظر گرفته شود. AHP با در نظر گرفتن اهمیت هر عامل و تاثیرات آن برای حل مساله، به مقایسه عوامل میپردازد. AHP کاربرد وسیعی در تصمیمگیری دارد و کاربردهای متعدد آن نیز منتشر شده است (Shim et al., 1989).
ANP نیز که توسط ساعتی مطرح شده است، حالتی تعمیم یافته از AHP است. در حالی که AHP به ارائه چارچوبی با ارتباطات سلسله مراتبی یک سویه۵۳ میپردازد ANP ارتباطات درونی پیچیده‌تر بین سطوح تصمیم و نسبت‌ها را در نظر میگیرد. در رویکرد ANP همراه با بازخور، شبکه‌ها جایگزین زنجیره شده است که در آن ارتباطات بین سطوح به سادگی بالاتر یا پایین‌تر، مسلط یا در حال تسلط و مستقیم و یا غیرمستقیم ارائه نمیشود (حاله و کریمیان، ۱۳۸۹).
سیستم همراه با بازخور میتواند توسط یک شبکه نمایش داده شود که در آن گره‌ها بیانگر سطوح یا اجزاء هستند. تفاوت ساختاری بین یک زنجیر و یک شبکه در شکل (۳-۲) ترسیم شده است. اجزاء در یک گره (یا سطح) میتواند بر برخی یا تمامی اجزای دیگر گره‌ها تاثیرگذار باشد. در یک شبکه گره‌های منبع۵۴، گره‌های میانی۵۵ و گره‌های مخفی۵۶ میتواند وجود داشته باشد. ارتباطات در یک شبکه بوسیله خطوط قوسی نشان داده شده و جهت این قوس‌ها حاکی از وابستگی است. وابستگی درونی بین دو گروه که به صورت وابستگی بیرونی مطرح میشود، بوسیله پیکانی دوطرفه نشان داده میشود و وابستگی بین اجزاء در یگ گروه بوسیله یک پیکان دوار مشخص میشود.
فرایند ANP دارای چهار گام اصلی است:
گام۱، ساخت مدل و ساختمند نمودن مدل۵۷: مسئله بایستی بطور واضح بیان شده و همانند یک شبکه به یک سیستم معقول تجزیه شود. ساختار را میتوان بوسیله نظرات افراد تصمیم‌گیرنده از طریق طوفان مغزی یا روش‌های مناسب دیگر حاصل نمود.
گام۲، ماتریس‌های مقایسات زوجی و بردارهای اولویت۵۸: در ANP و AHP عناصر تصمیمگیری در هر ترکیب بصورت زوجی به نسبت اهمیت خود با معیارهای کنترل و با خود نیز بصورت زوجی به نسبت مشارکت آنها در دسترسی به آرمان، مورد مقایسه قرار می‌گیرند. از افراد تصمیم‌گیرنده مجموعهای از مقایسات پرسیده میشود که در آن دو عنصر یا دو جزء در یک زمان، برحسب اینکه چگونه به معیار مخصوص به خود کمک میکنند، مورد مقایسه قرار خواهند گرفت.
به علاوه اگر ارتباطات درونی بین عناصر یک جزء وجود داشته باشد، از مقایسات زوجی بایستی استفاده نمود و بردار ویژه‌ای را میتوان برای هر عنصر که نشان دهنده تاثیر آن بر دیگر عناصر است، بدست آورد. مقادیر اهمیت نسبی بوسیله مقیاس ۱ تا ۹ مشخص میشوند که در آن امتیاز ۱ بیانگر اهمیت یکسان بین دو عنصر و امتیاز ۹ نشان دهنده اهمیت فوق‌العاده عنصر در مورد مقایسه (سطر ماتریس) با عنصر دیگری (ستون ماتریس) است
. مقدار متقابل جهت مقایسه معکوس تخصیص داده میشود و به صورت که در آن () بیانگر اهمیت i اُمین (j اُمین) عنصر در مقایسه با j اُمین (i اُمین) عنصر است. مقایسات زوجی در ANP همانند AHP در چارچوب یک ماتریس صورت میگیرد و بردار اولویت محلی۵۹ را میتوان از طریق تخمین اهمیت نسبی مربوط به هر عنصر (یا جزء) که مورد مقایسه قرار میگیرد، بوسیله رابطه زیر بدست آورد:
که در آن A ماتریس مقایسات زوجی و بردار ویژه و بزرگترین مقدار ویژه A میباشد. ساعتی (۱۹۸۰) چندین الگوریتم برای تخمین پیشنهاد داد. سه گام بیان شده زیر در مقاله چانگ و همکارانش (۲۰۰۵) جهت ترکیب اولویت‌ها بکار میرود. این سه گام عبارتند از:
مقادیر هریک از ستون‌های ماتریس مقایسه زوجی را جمع کنید.
هریک از درایه‌های ستون مربوطه را بر مجموع آن ستون تقسیم کنید. ماتریس بدست آمده به عنوان ماتریس مقایسه زوجی نرمالایز شده شناخته میشود.
درایه‌های هریک از ردیف‌های ماتریس مقایسه زوجی را جمع نمائید و این مجموع را بر هر n درایه ردیف تقسیم کنید. اعداد
