برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 40

حقه باز-شعبده باز-تر دست-مکار

 

از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

دوا-واجبی-مشروبات الکلی
زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار
بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

چاچول زدن-گشت و گذار بی هوده-ول گردی

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

پیش کردن در-بستن در

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

چین و خم-پیچ و تاب

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند
جیر و ویر راه انداختن-داد و فریاد راه انداختن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

آی زکی-در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن

 

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

بردن از رو- از رو بردن

حاضر و آماده-آماده
جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن

خانه خراب کن-بدبخت کننده-زیان رساننده

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

تنبل خان-تن پرور

پای کسی به سنگ آمدن-از سر بی تجربگی و خامی شکست خوردن

آدم ثانی-حضرت نوح

زدن به سر کسی-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

 

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)

آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

 
خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد
دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

 

دسته هاون-استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون

 

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

 

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

پر و بال-امکان-فرصت

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

 

تخت پایی-صاف بودن کف پا

توی مخ کردن-به خاطر سپردن-از بر کردن

جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

بی سکه کردن-بی ارزش کردن-بی اعتبار کردن

داغ کردن پشت دست-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن
باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

 
این خاکدان-دنیا

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن
از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

چار دیواری-خانه

این سفر-این بار

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است
تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن
حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن
جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن
تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

 

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

آشی بودن زندگی-نامساعد بودن حال و احوال

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن
پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

 

از رو رفتن(خجالت کشیدن، از میدان به‌در رفتن)

دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

چاچول باز-حقه باز-شیاد
چشم کار کردن-دیدن

تلخه-تریاک-سوخته

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

زنبورک-نوعی تفنگ کوتاه یا توپی کوچک که بر جهاز شتر می گذاشتند

آب خنک خوردن(به زندان افتادن)

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

دست بده داشتن-بخشنده بودن

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

زیپ-نوعی بست ساخته شده از دو نوار دارای دندانه های فلزی یا پلاستیکی قابل درهم افتادن

 
خِفت-نوعی گره
چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

 
به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

زیر تبری-کنده ای که هیزم شکن روی آن با تبر هیزم می شکند

خربان-صاحب خر-خرکچی

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

 

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

خوش منظره-خوش نما-زیبا

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن
رو شور-سفیداب

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

 

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

البرز-بلندقامت-دلیر

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

دل آشوبه گرفتن-دچار حالت تهوع شدن

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن
ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

 

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن
پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

خورده برده-ملاخظه و پروا

داغ چیزی به دل کسی ماندن-آرزوی چیزی را داشتن و به آن نرسیدن

حُقه-زرنگ و ناقلا

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

راستکی-واقعی
 

بامبه-توسری

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

 

زبان ریزی کردن-زبان ریختن

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

ته ریش-ریش اندک

دنیا آمدن-زاده شدن

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

 

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

بتمرگیدن-نشستن به فرمان تحقیرآمیز

 

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

جگر گوشه-فرزند

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

دم به خمره زدن-باده گساری کردن-شراب خوردن

چارخانه-شطرنجی

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

 

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

ازدست‌رفته(عاشق)

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

استخوان‌بندی(درست کردن انگاره و طرح)

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

چهل منار-تخت جمشید

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن

بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

 

حرفشان شدن-مشاجره ی لفظی پیدا کردن-اختلاف پیداکردن بر سر چیزی

دوره-مهمانی-زمانه

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

تشت رسوایی کسی به صدا درآمدن- تشت کسی از بام افتادن

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

زود رنج-نازک دل-حساس

تلخه-تریاک-سوخته

جاهل-جوان-نادان
از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

 

از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

 

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

 

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

 

حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

دریافت-گرفتن-ادراک
 

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

 

حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن
تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن

 

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن
زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

 

به حساب-مثلا-یعنی

خر گردن-گردن کلفت-بی عار
بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن
دست کسی را خواندن-از نقشه ی کسی با خبر شدن

آبِ کبود-آسمان

 

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

چراغ زنبوری-نگا. چراغ توری

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

ریش توپی-ریش تپه

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

بی همه کس-بی پدر و مادر
از خر افتادن-نابود شدن-مردن

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

دم-هنگام

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

 

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن

 

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

رده-حرف زشت یا نامربوط

 

 

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی
رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

 
آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی
ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)
جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم
امروزه روز-این روزها-در این دوره و زمانه
پیچ خوردن-در خلاف جهت-حرکت کردن-پیچانده شدن استخوان

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)
از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

الانه(همین حالا، هم اکنون)

پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

جد و آباد درآوردن و گفتن-دشنام دادن-ناسزا گفتن

 

چهل منار-تخت جمشید

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

توی باغ نبودن-کاملن از موضوع پرت و از آن بی خبر بودن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

آن سفر(آن بار، آن دفعه)

 

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

تخته زدن-پنبه زدن

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

اشک تمساح-گریه ی دروغین

حتم داشتن یق-ین داشتن

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

برزخ شدن-ناراحت شدن
خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم
ذُق زدن-بهانه گرفتن و گریه کردن-نق زدن

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

چشم دریده-خیره-درآمده
آمدن-آغاز به کاری کردن

باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

 

 
ریش و گیس بافتن-با هم مشورت کردن-عقل ها را روی هم ریختن
بوگندو-آدم کثیف و بد بو

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

دالی دالی کردن-خود را مرتب پنهان کردن و سپس نشان دادن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

 

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن

تحصیل کرده-درس خوانده
خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده
این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

 

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

خوب کردن-درمان کردن-شفا دادن

د ِ-حرفی برای بیان مداومت

تنگ بودن وقت-دیر شدن

خنسی-گرفتاری-تنگدستی
دزد و دغل-نادرست و مکار
انگشت کردن-انگشت رساندن

چغاله بادام-بادام نارس

رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

پا در هوا-بی اساس-بی اصل-غیر قطعی

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

بر خر مراد سوار شدن-موفق شدن-به آرزوی خود رسیدن
دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

چای دیشلمه-چای تلخ که با قند یا خرما و مانند این ها بنوشند
درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

 

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

راسته بازار-بازار راست و مستقیم

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

پیش-برنده-آن که جلو است

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن
آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

 

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

 

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن
پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد